چاپ باتیک روی پارچه ( نقطه کوبی روی پارچه )
باتیک به معنای چاپ مقاوم است و یک واژه ی جاوه ای است. جاوه یکی از مجموعه جزایر اندونزی است. چاپ باتیک روی پارچه هنری است که برای اولین بار حدود دوهزار سال پیش در کشور اندوزی، پایه گذاری شده است. در آن زمان مردم قبایل جاوه دریافتند که عصاره ی بعضی درختان مانع از نفوذ رنگ به داخل پارچه می شود.
پژوهشگران با یافتن پارچه هایی که در غارها و قبور فراعنه ی مصر بوده به این نتیجه رسیده اند که هنر چاپ و نقاشی روی پارچه قبل از رنگرزی به وجود آمده است. انسان های آن دوران فهمیده بودند که با گره زدن، دوختن و یا تاکردن بخش های به خصوصی از پارچه یا پوشاندن قسمت هایی از پارچه با یک ماده ی مقاوم می توانند هنگام رنگ کردن پارچه از نفوذ رنگ به آن قسمت ها جلوگیری کنند.
تاریخچه ی چاپ باتیک روی پارچه در ایران
از زمان های قدیم در کشور ما از چاپ های سنتی برای منقوش کردن پارچه ها استفاده می کردند. این پارچه های منقوش به وسیله ی مهر و یا قلم مو رنگ آمیزی می شدند.مهم ترین این نوع چاپ های روی پارچه از قدیم الایام، چاپ قلمکار بوده و بعد از آن چاپ کلاقه ای وارد بازار شد. چاپ کلاقه ای از حدود پانصد سال قبل در ایران رواج پیدا کرده است. در واقع ایرانیان هنر چاپ باتیک روی پارچه را از کشورهای همسایه وارد ایران شده بود، با ذوق و سلیقه ی خود در آمیختند و به حد کمال رساندند.
از دوره ی ساسانیان، چاپ باتیک روی پارچه در ایران رواج پیدا کرد. مردم کشور ما از آن زمان پارچه های پشمی، کتانی و ابریشمی را با استفاده از این روش تزیین می کردند. هنر قلمکاری روی پارچه در زمان پادشاه های صفوی رشد چشمگیری پیدا کرد. در آن زمان این هنر را بر روی پارچه های ابریشمی دستباف که در شهر اسکو تولید می شد، پیاده می کردند. هم اکنون نیز شهرهای اسکو و تبریز که در استان آذربایجان شرقی واقع اند، از مراکز قدیمی چاپ باتیک روی پارچه به شمار می آیند.
نوعی از چاپ باتیک که به کلاقه ای مشهور است، توسط تعداد زیادی از هنرجویان در سراسر کشور رواج یافت. این افراد همگی در کلاس های آموزش نقاشی رو پارچه که توسط حسین کلاقیچی برگزار می شد، شرکت می کردند. رنگ های مورد استفاده این هنرجویان در ابتدا منشا گیاهی و طبیعی داشت. ولی در حال حاضر بیش تر رنگ های شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند. این رنگ ها به صورت خمیر و در تیوب هایی با سایزهای مختلف در بازار یافت می شوند.
علت این که این روش چاپ باتیک روی پارچه به کلاقه ای نامگذاری شده، این است که چون در آن زمان ها قبل از رنگ زدن پارچه به بعضی قسمت های آن را گره می زدند یا می دوختند، پس از پایان رنگرزی این قسمت ها که رنگ را به خود جذب نکرده بودند، دچار نقوشی تصادفی می شدند.
از آنجا که معمولا برای رنگرزی از یک رنگ و بیش تر از رنگ مشکی استفاده می کردند. طرح و نقش های به وجود آمده تصویری شبیه پر کلاغ را در اذهان ایجاد می کرد. در واقع روش کلاقه ای هنری است که بدون استفاده از وسایل چاپ بر روی پارچه طرح و نقش ایجاد می شود.
چاپ باتیک روی پارچه چه کاربردهایی دارد؟
چاپ باتیک قرن هاست که در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرد و در واقع یک هنر بین المللی محسوب می شود.از این هنر بیش تر بر روی کالاهایی نظیر کوسن، رومیزی، روتختی، پارتیشن، پاراوان، روسری، آباژور و پارچه های تزیینی استفاده می شود. با آموختن این هنر می توانید پارچه های ساده و نازک را طراحی کنید. این یکی از هنرهای رشته ی صنایع دستی است.
آموزش ساده ی چاپ باتیک روی پارچه
ساده ترین روش برای کسانی که برای اولین بار اقدام به چاپ باتیک می نمایند، این است که تکه ای پارچه یا لباس کهنه بردارند. بهتر است که به رنگ سفید یا یک رنگ روشن باشد تا رنگ آمیزی آن ساده تر صورت بگیرد. سپس در قسمت های مختلفی از آن گره بزنید. می توانید نقاطی از لباس یا پارچه را تا بزنید و با چند تا کوک بدوزید.
ضمنا این نکته را در نظر داشته باشید که حتما رنگ لباس روشن تر از رنگی باشد که می خواهید از آن استفاده کنید. مقداری آب را تا دمای 60 درجه سانتی گراد گرم کنید. سپس آن را در ظرف دیگری بریزید. رنگ های دلخواهتان را در این ظرف آب حل کنید. اگر مقداری سرکه به این محلول رنگ و آب اضافه کنید، موجب تثبیت رنگتان می شود.
پارچه یا لباس منظور را در داخل ظرف پر از آب و رنگ بیندازید و بگذارید مدتی باقی بماند. مدت زمانی که پارچه داخل رنگ می ماند، بستگی به این دارد که شما چه میزان تیرگی یا روشنی رنگ را مدنظر دارید. سپس پارچه را از داخل رنگ خارج کرده و داخل ظرف دیگری قرار دهید تا آب های رنگی از آن خارج شود. پس از آن پارچه یا لباس را بردارید و در جایی قرار دهید تا خشک شود. پس از خشک شدن می توانید گره را باز کنید. اگر قبل از خشک شدن گره ها را باز کنید، طرح های دیگری ایجاد می شود. بعد از خشک شدن خطوط سفید، تیره تر می شوند.
پارچه خشک شده را اتو کنید. سپس با دست به آرامی بشویید و بگذارید خشک شود. پارچه ی خشک شده را دوباره اتو کنید. این کار را سه تا پنج بار تکرار کنید تا آنجا که دیگر آب رنگی از آن خارج نشود. در این مرحله متوجه می شویم که رنگ پارچه تثبیت شده و می توانید با خیال راحت از ماشین لباسشویی استفاده کنید.
چاپ باتیک روی پارچه با روش پاشیدن نمک
برای اجرای این تکنیک پس از خارج کردن پارچه از ظرف رنگ و آبگیری آن، پارچه را در جایی به صورت افقی پهن کنید تا خشک شود. سپس بر روی آن نمک بپاشید.این کار باعث می شود مقداری از رنگ پارچه توسط نمک ها جذب شود. پارچه تکان ندهید تا خشک شود. پس از آن پارچه ی خشک شده را بشویید. نمک های روی پارچه با جذب رنگ بعضی از نقاط پارچه طرح های جذابی بر روی آن، ایجاد می کنند.
چاپ باتیک به وسیله ی موم
برای این کار باید موم مخصوص چاپ باتیک استفاده کنید. این موم، پارافین بیش تری دارد که باعث می شود راحت تر از روی پارچه برداشته شود. قبل از اینکه پارچه را داخل ظرف رنگ بیندازید، با استفاده از یک سرنگ بدون سوزن یا قلم موی آغشته به موم بر روی پارچه نقاشی کنید و بعد منتظر بمانید تا خشک شود. سپس آن را به داخل ظرف رنگ بیندازید. پس از پایان مراحل رنگرزی و خشک شدن پارچه، آن را اتو کنید و با استفاده از کاغذ نم گیر، موم را از روی پارچه بردارید.
استفاده از روش های ترکیبی در چاپ ساده باتیک
می توانید بر روی پارچه هایی که با روش گره زدن رنگ زده اید، نمک بپاشید یا پارچه های آغشته به موم را گره بزنید یا پس از خارج کردن از ظرف بر روی آن ها نمک بپاشید و به این ترتیب از ترکیب دو یا سه روش، طرح های متنوعی ایجاد کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر، با کارشناسان موژارت گالری در ارتباط باشید.
نحوه نگهداری لباس های نقاشی شده
راه های افزایش عمر لباس های نقاشی شده
نکات مهم ماندگاری لباس های نقاشی شده
